Wyróżniamy 4 podstawowe cechy motoryczne człowieka, takie jak: siła, szybkość, wytrzymałość i moc. Lista ta może być w wyjątkowych sytuacjach rozszerzona o kolejne 3 cechy jak: zręczność, koordynację ruchową i gibkość. Postaram się wam przybliżyć każdą z nich zaczynając od czterech cech głównych na pobocznych kończąc.
Motoryczność człowieka — całokształt zachowań, możliwości i potrzeb ruchowych człowieka.
Główne cele związane z motorycznością:
- dążenie do zwiększenia skuteczności ruchów człowieka;
- podniesienie efektywności nauczania ruchu;
- zastosowanie ruchu jako środka stymulacji rozwoju.
Podział motoryczności:
- produkcyjna — związana z wytwarzaniem rzeczy i pracą;
- sportowa — służąca doskonaleniu ciała;
- wyrazowa (ekspresyjna) — służąca przekazywaniu informacji.
Możliwości wyćwiczenia stanu motorycznego zależą od:
- wieku,
- płci,
- predyspozycji kondycyjnych,
- predyspozycji kulturalnych (budowa ciała),
- uzdolnień ruchowych – są to właściwości
- wrodzone ujawniające się w trakcie uczenia
- się w postaci łatwego przyswajania nowych form ruchu.
Główne cechy motoryczne człowieka:
SIŁA.
Siła to inaczej zdolność do pokonywania oporów zewnętrznych lub przeciwstawianie się im, kosztem wysiłku mięśniowego. Źródłem siły są skurcze, a ich wielkość zależy od:
- czynników osobniczych tj. wiek, płeć, budowa ciała, wielkość masy mięśniowej, uwarunkowania genetyczne
- czynników fizjologicznych tj. powierzchnia przekroju fizjologicznego, stan pobudzenia, budowa morfologiczna mięśnia (włókna białe i czerwone), napięcie i prędkość skracania się mięśnia
- czynników biomechanicznych tj. kąt zgięcia stawowego, siła mięśniowa przy jego długości spoczynkowej, długość brzuśca mięśniowego, wielkość ramienia siły mięśnia
- innych czynników tj. rytm dobowy i sezonowy, odżywianie, wspomaganie farmakologiczne, charakter odnowy
SZYBKOŚĆ.
Szybkość zdolność do wykonywania ruchów w najmniejszych dla danych warunków odcinkach czasu. Szybkość jest zależna głównie od sprawności układu nerwowego i właściwej koordynacji nerwowo – mięśniowej (optymalna synchronizacja grup mięśniowych). Cecha ta w dużej mierze uwarunkowana jest genetycznie.
Szybkość jako cecha motoryczna ma tylko jeden wymiar: czas. Określamy go za pomocą trzech zasadniczych parametrów:
1. Czasu reakcji – jest to czas upływający od zadziałania bodźca do momentu zapoczątkowania ruchu. Na ogólny jego wymiar składa się szereg czasów cząstkowych:
t1 – powstanie pobudzenia w receptorze,
t2 – przekazanie pobudzenia do ośrodkowego układu nerwowego,
t3 – przebieg pobudzenia przez ośrodki nerwowe i uformowanie sygnału wykonawczego,
t4 – przebieg sygnału z ośrodkowego układu nerwowego do mięśnia,
t5 – pobudzenie mięśnia, zmiana jego napięcia, zapoczątkowanie ruchu.
2. Czasu ruchu prostego – zależy on w dużej mierze od wielkości pokonywanego oporu. Wymaga optymalnej koordynacji nerwowo – mięśniowej jednostek motorycznych realizujących zadania ruchowe, przekazywania pobudzenia od jednej jednostki motorycznej do następnej. Pozwala to harmonizować ruch, koordynować przebieg łańcucha kinematycznego, w pełni wykorzystać potencjał siły nie tylko poprzez skurcz mięśni aktywujących ruch, lecz również rozluźnienie jednostek antagonistycznych. Tak wiec droga do skrócenia ruchu prostego wiedzie poprzez opanowanie i automatyzację techniki ćwiczenia startowego oraz podniesienia poziomu specjalnego przygotowania siłowego.
3. Częstotliwości ruchów – jest to ilość skurczów i rozkurczów wykonywanych przez daną grupę mięśniową w określonym czasie. Wysoka częstotliwość jest związana z „ruchliwością” układu nerwowego. Maksymalne tempo ruchów zależy w pierwszym rzędzie od sprawności ośrodków nerwowych. Częstotliwość ruchów związana jest również z amplitudą, rytmem, oraz rodzajem zadania startowego i wielkością obciążenia zewnętrznego. Czynnikiem ograniczającym częstotliwość ruchów jest zmęczenie.
WYTRZYMAŁOŚĆ.
Wytrzymałość to zdolność do kontynuowania długotrwałej pracy o wymaganej intensywności (60 – 90 %), bez obniżania efektywności działań i przy zachowaniu podwyższonej odporności na zmęczenie. Podstawą skuteczności wysiłków o charakterze wytrzymałościowym jest funkcjonalna doskonałość układu krążenia i oddychania.
Wydolność (określa potencjał organizmu) – wytrzymałość (stopień jego wykorzystania)
Wydolność – zdolność do wykonywania wysiłku fizycznego, bez głębszych zaburzeń homeostazy i uwarunkowanych przez nie objawów zmęczenia. Wydolność jest czynnikiem wpływającym na poziom aktywności ruchowej.
Wydolność fizyczna określa potencjał organizmu do wykonywania wysiłków z udziałem dużych grup mięśniowych, w wyniku czego wyróżnić możemy:
- wydolność tlenową (aerobową), która związana jest z wysiłkami trwającymi dłużej niż 15 min do kilku godzin pracą, opartą o procesy uzyskiwania energii na drodze utleniania związków chemicznych; ten rodzaj aktywności określa aktywne możliwości poboru, transportu i zużycia tlenu przez tkanki aktywne;
- wydolność beztlenową (anaerobową), która związana jest z krótką pracą, trwająca do 30 sekund o dużej intensywności.
Charakterystyka wysiłków w poszczególnych zakresach intensywności. HRmax
UWAGA! Metodyka treningu wytrzymałości polega na wielokrotnym doprowadzeniu organizmu do optymalnego poziomu zmęczenia, wywołując mechanizmy adaptacyjne tj. superkompensację (odbudowa z nadmiarem), a także adaptację psychiczną.
MOC.
Jest wielkością fizyczną wyrażającą ilość wykonanej pracy w danej jednostce czasu (P=W/t). Jednostką mocy w układzie SI jest WATT [W]. W sporcie jest często czynnikiem decydującym o sukcesie sportowym; w praktyce oznacza maksymalną intensywność wysiłku możliwą do osiągnięcia w krótkim odcinku czasu. Jej wielkość, w sensie fizjologicznym, zależy przede wszystkim od składu włókien mięśniowych, a ściśle mówiąc od ilości włókien llX (szybko-kurczliwe), w których dominują procesy beztlenowe. W sensie mechanicznym zależy także od przekroju poprzecznego mięśni zaangażowanych w dany wysiłek (duża grupa mięśniowa generuje większą moc niż mała grupa mięśniowa). Mężczyźni osiągają średnio o 30% wyższe wartości mocy niż kobiety. Maksymalne wartości mocy osiągane przez sportowców zależą od rodzaju wysiłku i uprawianej dyscypliny.
Moc określana również skocznością, jest funkcja dwóch cech podstawowych: szybkości i siły oraz budowy i proporcji ciała. Jest zdolnością do celowego wyzwolenia maksimum siły w jak najkrótszej jednostce czasu. Wyraża moc pracy mięśniowej i określa zdolność przemieszczania ciała w przestrzeni poprzez fazę lotu: najwyżej, najdalej bądź też zależnie od zaistniałej sytuacji ruchowej. Rozwój tej cechy motorycznej uwarunkowany jest rozwojem przede wszystkim siły kończyn dolnych i szybkości.
Poboczne cechy motoryczne człowieka:
ZRĘCZNOŚĆ.
Zręczność polega na wykonywania określonego zadania ruchowego w sposób szybki, płynny i ekonomiczny. Zręczność polega nie tylko na zdolności wykonywania skomplikowanego ruchu, ale również na umiejętności szybkiego dostosowywania się do wymagań zmieniających się sytuacji. Do kształtowania zręczności niezbędna jest zdolność przyswajania czynności ruchowych o skomplikowanej koordynacji, oparta na odpowiednim poziomie wykształcenia cech motorycznych (szybkość, siła, skoczność, wytrzymałość).
KOORDYNACJA RUCHOWA.
Koordynacja ruchowa to zdolność do wykonywania złożonych przestrzennie i czasowo ruchów, przestawiania się z jednych zadań ruchowych na inne, jak również rozwiązywania nowych, nieoczekiwanie pojawiających się sytuacji ruchowych. Zasadniczą metodą doskonalenia koordynacji jest ciągłe poznawanie nowych, różnorodnych ćwiczeń, a także wykonywanie już znanych w różnorodnych warunkach.
GIBKOŚĆ.
Gibkość to ruchomość odcinków ciała w poszczególnych stawach, należy do predyspozycji
z pogranicza cech strukturalnych i funkcjonalnych. Umożliwia wykonywanie dużej amplitudy wykonywanych ćwiczeń zgodnie z możliwościami fizjologicznego zakresu ruchów w stawach.
Gibkość zmniejsza/zapobiega występowaniu kontuzji, poprawia jakość i efektywność ruchów, ułatwia relaksację i zmniejsza napięcie nerwowo-mięśniowe. Jest szczególnie istotna przy dużej ilość ćwiczeń siłowych.
Czynniki determinujące gibkość:
- temperatura ciała i elastyczność mięśnia
- budowa anatomiczna stawu
- elastyczność więzadeł i mięśni
BIBLIOGRAFIA.
1. H.Sozański, T.Witczak „Trening szybkości”. Wydawnictwo Sport i Turystyka Warszawa 1981.
2. Z.Naglak „Trening sportowy”. PWN Warszawa, Wrocław 1974.
3. T.Ulatowski „Teoria sportu” UKFiT Warszawa 1992.